Shimoliy kavkaz turkiy xalqlari adabiyoti

Shimoliy kavkaz turkiy xalqlari adabiyoti RYeJA Shimoliy Kavkazda yashovchi turkiy xalqlar. xalq og'zaki ijodi haqida. KumiK va Korachay xalqlari adabiyoti. BalKar va Nugay xalqlari adabiyoti. Kaysin Kuliev ijodi. Tayanch iboralar: Kavkazda yashovchi xalqlar, tarixiy muhit, folklor asarlari, yozma adabiyotning shakllanishi, arab tilidagi adabiyot, ma'rifatparvarlik oqimi, XX asr adabiyoti. Kavkaz toglari yon bagirlarida yashagan aholi qadimgi va boy madaniy merosga ega. Bu xalqlar xam jahon sivilizatsiyasi taraqqiyotiga uzlarining ulkan xissalarini qo'shgan. Shimoliy Kavkazda yigirmadan ortiK millatga taaluKli aholi mavjud bo'lib, ularning adabiyoti ko'p asrlik tarixga ega. Bu xalqlarning yozma adabiyoti nisbatan keyingi davrlarda paydo bo'lgan. Shimoliy Kavkazda yashovchi BalKar, KumiK, Korachay, Nugay kabi xalqlar adabiyoti boshqa turkiy xalqlar adabiyoti bilan yaqin aloqada bo'lib rivojlangan. XX asr boshlarida Shimoliy Kavkazdagi turkiy xalqlar hayotida madaniy rivojlanish kuzga tashlanadi. Kuplab ijodkorlar jadidchilik g'oyalarini targ'ib qilib asarlar yozdi. Ana shu an'ana keyin xam davom ettirildi. XX asrda bu xalqlar adabiyotida realistik metod yetakchilik Kildi. Natijada kuplab baquvvat asarlar paydo buldi va ularning kupchiligi boshqa xalqlar tillariga tillariga tarjima Kilindi. Bu yerdagi turkiy tilda gaplashuvchi xalqlarning tillari o'zaro juda yaqin bo'lib, ular bir-birlarini tarjimasiz xam tushunishadi. Lekin Sovet davrida bu xalqlarni ayrim-ayrim hududlarga bo'lib tashladi. Natijada ularining bir-biridan sal farq qiluvchi milliy adabiy tillari shakllandi. Biz Kuyida bu xalqlar adabiyoti haqida alohida-alohida tuxtalib utishni lozim topdik. KumiK xalqi Dogistonda yashovchi aholisi oz sonli millatlardan biridir. Keyingi yillardagi aholi ruyxati natijalariga ko'ra KumiKlar 200 mingga yaqin kishini tashkil etar ekan. Shimoliy Kavkazda yashovchi turkiy xalqlar orasida KumiKlar Kadimdan boshqa xalqlar bilan ijtimoiy-siyosiy va madaniy aloqalar urnatgan. KumiK xalqining qadimgi adabiyoti asosan folklor asarlaridan iborat bo'lib, unda ertaklar, KushiKlar, latifalar, turli afsona va rivoyatlar va boshqa janrdagi asarlar mavjud. «Dada KurKut» haqidagi afsonalar, «Oygozi» kabi dostonlar KumiK xalqi orasida xam Kadimdan mashxur bo'lgan, keng tarKalgan. XII-XV asrlardan boshlab arab yozuvidagi adabiyot xalq orasida tarKala boshladi. «Axdnoma», «Tarixi Dogiston» singari asarlar arab yozuvida bitilgan. XV asrda yashagan Ummu Kamol nomli shoirning ayrim sherlari bizgacha etib kelgan. Bu shoir taqdir taKozosi bilan o'z yurtidan uzoqlarda yashagan. Uning asarlarida ona-yurt soginchi, o'z Kismatidan nolish motivlari sezilib turadi. Shoir bulsang, sen ayt XaK so'zingdan uzanma o'tkir Kilich kesmasday Alam bordir ichingda Sendan xarob kishi bormi Bu dunyo-yu Rum, Chin ichinda? qadimgi KumiK ijodkorlarining kupchiligi o'z asarlarini arab tilida yozgan. Lekin bu xalqning yozma adabiy merosi saqlanib Kolmagan. KumiKlar Rossiyaga Kushilgandan keyin esa xalq folklorlarini yigib oluvchi ayrim olimlar paydo buldi. M.E.Osmonovning «Nugay va KumiK xalqi KushiKlari to'plami» 1883 yilda Peterburgda elon qilingan ...