Alisher Navoiy va folklor

Alisher Navoiy va fol'klor O'zbek xalqining buyuk shoiri Alisher Navoiy butun ijodiyoti davomida xalq ijodiyotini ardoqlab yuksak baholadi, butun ijodiyotida undan unumli foydalandi. Alisher Navoiy asarlarni qunt bilan o'qib chiqar ekanmiz, uning tarix, tazkira, ilmiy va badiiy asarlarni mukammal bilgani, ulardagi fol'klor materiallaridan ijodiy foydalanganligini ko'ramiz. Alisher Navoiy asarlarida Arastu, Aflotun, Suqrot, Bo'hrot, Luqmon kabi antik dunyo madaniyatini, sa'nat va ulug' kishtlar haqidagi latifa va afsonalar o'rin olgan. Alisher Navoiy qadimiy davrlarga oid mif va afsonalardan, ertak va qissalardan, ularning syujeti va kompozitsiyasi, obrazlar sistemasi va badiiy tasvir vositalaridan bahramand bo'ldi. Alisher Navoiy xalq og'zaki ijodi materiallaridan foydalanar ekan, ularni muayyan g'oyaviy estetik maqsadlarda ayrimlarini aynan saqlab qoldi yoki qaytadan ijodiy ishladi, o'zgartirdi. Bu hol Alisher Navoiyga ijodiy maktab bo'ldi. Alisher Navoiy xalq ijodidan foydalanshiga unga tanqidiy ko'z bilan yondoshdi. Shuning uchun fol'lkor asarlari Alisher Navoiy ijodida sayqallanib, takomillashib bordi. Alisher Navoiyning «Layli va Majnun» dostonidan kelitirilgan. quyidagi misollar ulug' shoirning fol'klorga munosabatini yaqqol ifodalaydi: Yonmoqta bu ishqi jovidona, Maqsudim emas edi afsona. Mazmuniga bo'ldi ruh mayli, Afsona edi aning tufayli. Lokin chu raqamg'a keldi mazmun, Afsona anga libosi mavzui. Alisher Navoiy qadimgi mif va afsonalarni ham yaxshi bilgan. Uning Qayumars, Xutang, Tahmuras va Jamshid haqidagi fikrlari bunga dalildir. Alisher Navoiy «Xamsa»sini ham fol'klorsiz tasavvur etib bo'lmaydi. Chunki, «Xamsa»dagi dostonlar, qahramonlar syujetlar yoki bavosita halq og'zaki ijodiga bog'liqdir. Jumladan, Alisher Navoiyning «Farhod va Shirin» dostoni sharqda mashxur bo'lgan Xisrav va Shirin haqidagi afsona va rivoyatlar hamma xamsachilikining an'anaviy mavzui va obrazlari zaminida yaratilgandir. Xisrav va Shirin haqidagi afsona va xalq ijodiyotining mahsuli. Uning syujetida zaminida yotgan tarixiy voqealar asrlar davomida xalq tomonidan qayta ishlanib, badiiy asar yaratishga bir reja bo'lib xizmat qildi. Alisher Navoiyning «Layli va Majnun» dostoni ham XII asr boshlaridayoq paydo bo'lgan Majnun haqida qissa va rivoyatlardan foydalanish asosida yaratilgan. Bu asar kompozitsiyasi, uslub va usul jihatdan ham fol'klorga yaqin turadi. «Sa'bai sayyor» dostoniga esa Alisher Navoiy Sharq halqlari orasida mashhur bo'lgan Bahrom Go'r afsonasini asos qilib olgan. Navoiygacha badiiy adabiyotda Bahrom Go'r an'anasi mavjud edi. Navoiy bu an'analarni qunt bilan o'rganib chiqdi. Natijada yangi va original doston yaratdi. U Bahrom va Dilorom afsonasini yangi planda qaytadan ishladi. Bahromning sargushatlari asarning markaziy mavzui bo'lgan asarning problemasiga to'liq muvofiqlashtirdi, obrazlarni yangicha talqin qildi. Yangi obrazlar kiritdi. Xalq og'zaki ijodi materiallari asosida tamomila yangi etti hikoya yaratdi. Alisher Navoiy Iskandar haqidagi xalq afsonasi va hikoyalaridan «Saddi Iskandariy» dostonida muvaffaqiyatli foydalandi. Iskandarning tug'ilishi, yoshlik yillari, ta'lim-tarbiyasi, Faylaqusning vafoti va Iskandarning Doro ...