Ijtimoiy - madaniy hayot va baxshilar ijrochiligi

Ijtimoiy-madaniy hayot va bahshilar ijrochiligi bahshichilik qadimiy san'at turlaridan biri bo'lib, xalqimizning uzoq asrlik tarixi, urf-odati, ruhiy va etnopedagogik xususiyatlarini ajdodlardan avlodlarga o'tkazishda muhim rol o'ynadi. Xalq idealidagi o'lmas qahramonlar, ularning vatanparvarlik, ona-yurt ozodligi uchun bahodirona kurashlari dostonlarlarda xalqona asosda yuksak badiiy kuylanib kelindi. Bu kabi tasvirlar uzoq asrlik an'analar ruhi asosida sayqallashtirilib, bahshi auditoriyasining kengayishiga, jonli ijroda yanada keng tus olishiga sabab bo'lgan. bahshichilik san'ati asrlar osha ijtimoiy-tarixiy jarayonlarda rivoj topib, o'ziga xos estetik ahamiyat kasb etib kelgan bo'lsada, uning gullab yashnashi, jonli epik an'analarda rivoj topishi XIX asr va XX asr boshlarida ko'zga tashlanadi. Bu davrda yashagan bir qator bahshi-shoirlarimizning kuchli quvvayi hofizasi, noyob iste'dodi, badihago'ylik mahorati qadim dostonlarimizning jonli ijrolarda kuylanib kelishiga va keyingi avlod bahshilariga o'tkazilishida muhim o'rin egalladi.bahshi-shoirlarning haqiqiy epik an'analar ijrochisi sifatida shakllanishi, dostonchilik maktablariga xos usul va yo'llarning tom ma'noda rivoj topishi ham ana shu davrlarga to'g'ri keladi. Shuning uchun ham rus folklorshunosi Yu.A.Novikov rus bilinalarining XIX va XX asr boshlari kuylovchilari o'rtasidagi ustoz-shogirdlik munosabatiga bo'lgan an'ana haqida fikr yuritib, shunday deydi: XIX-XX asrning ko'pchilik aytuvchilari uchun ajdodlarning ijodiy merosiga ehtiyotkorona hurmat bilan munosabatda bo'lish xosdir. Epik qo'shiqlar ular tomonidan xalqning yozilmagan tarixi sifatida qabul qilingan. An'ananing nufuzi shu qadar kuchli ediki, ko'pgina qo'shiqchi-badihago'ylar o'zlarining ijodkorliklarini ko'z-ko'z qilmaslikni afzal bilishardi. Eposga bunday munosabat ancha qadimgi davrlarda ham ustunlik qilgan. An'anaviy epos usullariga bunday yondashuv jarayoni janubiy voha bahshilari o'rtasida ham ancha shakllangan edi. Voha dostonchiligi haqida fikr yuritganda shuni alohida ta'kidlash kerakki, bu hududda dostonchilik an'anasi ancha kuchli va qadimiy xususiyatlarini saqlagan holda rivojlanib, bahshilar auditoriyasining kengayishiga sabab bo'lgan. Ustoz va shogird, bahshi shaxsi va uning doston ijrosi, an'ana va badiha, jamoa va individual ijod, soz va so'zning badiiy ta'sir kuchiga e'tibor kabi masalalar voha bahshilarining o'ziga xos uslub yo'nalishlaridan hisoblangan. Shuni alohida ta'kidlash joizki, dostonchilik maktablarining yuzaga kelishi, taraqqiyoti va ijro usullari bahshichilik san'atining ijtimoiy-madaniy jarayonlarda ommalashuvi bilan bog'liq holatlardandir. Har bir dostonchilik maktabining yuzaga kelishi, shakllanishi va poetik ifoda kasb etishi badihago'y bahshilar faoliyati bilan bog'liq bo'lganligini janubiy vohadagi Sherobod, Boysun, Beshqo'ton, Chiroqchi, Qamay dostonchilik maktablarining ijodkor bahshilari misolida ko'rib o'tsak. Folklorshunos A.Qahhorov Janubiy O'zbekiston bahshilari ijro jarayonlarini uzoq yillik kuzatuvlari natijasida dostonchilik maktablaridagi an'anaviy ustoz-shogirdlik munosabatlarini o'rganib, ular shajarasini tuzishga muvaffaq bo'ldi. Olimning aniqlashicha, Sherobod dostonchilik maktabi shajarasining boshida Bobo shoir bo'lib (XIX asrning birinchi yarmi), u juda ko'plab shogirdlar yetishtirgani, shu maktabga xos ijro belgilari ham uning nomi bilan bog'langanligini ta'kidlaydi. Bobo shoir Qosimko'r, Shernazar Berdinazar o'g'li, Xolmurod Qosim ...