Hayvonlar haqidagi ertaklar poetik tabiati, uslub mezonlari

Hayvonlar haqidagi ertaklar poetik tabiati, uslub mezonlari Reja: Sehrli ertaklar Fantastika, o'zgacha uslub, xususiyatlari Genezis, spetsifika Genezis, spetsifika Hayvonlar haqidagi ertaklar tarixi, shaqliy tuzilishi, obrazlar tizimi, ko'chma mano kasb etishi, mifologik e'tiqod, fantastikaga asoslanishi bilan ajralib turadi. Bu xil ertaklarning tarixiy asoslarini ibtidoiy jamiyat qatlamlari, ovchilik, chorvachilik bosqichlarida yuz bergan urf-odat, animik, totemik qarashlar, mif qoldiqlari, tabu, magiya, shomonlik an'analari, parranda va darrandalarni muqaddaslashtirish tashkil etadi. Animizm jon (ruh) taqdiri haqidagi mifologik tushunchani anglatadi. Jon abadiyligi, ko'chib yurishiga ishonch uning zaminini tashkil etadi. Qadimgi turkiy qavmlar tasavvurida jon tanani tark etgach, kapalak, pashsha, parranda, darranda shaklida paydo bo'ladi. Shuning uchun ham «Ibtidoiy kishilar, hayvon va odamlarni bir narsa hisoblashgan. Bu tushunchaga ko'ra o'simlik, parranda, jonvorlar marhumlar jonidan paydo bo'larkan. Shuning uchun bo'lsa kerak Qoraqalpog'istonda muqaddas baliq o'lganda uni kafanlab ko'mishgan. Taqvodorlardan nega bunday qilasizlar, deb so'rashganda, u faqat tashqi tomondan baliq edi, deb javob qaytarishgan. Sibirlik qadimgi turkiy qavmlar «Taygadagi hayvonlar odamlarga o'xshab ketadi. Ular inson nutqini tushunadir» deb ishonishgan. Shuning uchun ovchilar ov paytida shartli tilda so'zlashgan». Demak, animik miflar ibtidoiy inson hayoti, turmush tarzi, haqiqatga ongsiz munosabati zamirida tashkil topgan. Ayrim qoldiqlari afsona, ertak shaklida saqlanib qolgan. Boyqiz (qo'ng'iz) aslida xon qizi bo'lgan. U kambag'al cho'ponni sevib qolgan. Otasi bu istakka qarshi chiqqan, o'z qizini «iloyo qo'ng'izga aylan», deb qarg'agan. Shu qarg'ish tutib, u qo'ng'izga aylanib qolgan. Udod qush qachonlardir go'zal qiz bo'lgan va boy qo'lida ishlagan. Kakku qush aslida chioyli qiz bo'lgan. U etim qolganda, qushga aylanib uchib ketgan. Toshbaqa avval baqqol bo'lib, kishilarni aldagan, tarozdan urgan. Nihoyat, u xudo g'azabiga uchrab, toshbaqaga aylanib qolgan. Taroz pallasi tosh bo'lib, orqasiga yopishgan. Bu xil aytimlar etiologik xarakterga ega bo'lib, biror belgining paydo bo'lish sababiga omil hodisani tushuntirish vazifasini ado etadi. Mazkur arxaik ertaklar asosini evrilish motivi, shomonlik, xususan, so'z magiyasi (qarg'ish) haqidagi tushunchalar, eng muhimi, turkiy qavmlar orasida shuhrat topgan tabu-taqiq haqidagi motivlar tashkil etgan. Mazkur ertaklar asosida yagona maqsad boyqiz, kakkuqush toshbaqa aslida odam edi, degan mifik tushunchani takidlash diniy e'tiqodni ulug'lab, nohaqlikni qoralash, to'g'rilikni naql etib, ideal orzu bilan bog'liq ruhiy kechinmalarni yoritish vazifasini ado etgan. Demak, jon, ruh taqdiri bilan bog'liq tushuncha qoldiqlari mazkur motivlar, g'ayritabiiy epizod voqealar, xususan, evrilishning paydo bo'lishiga asos bo'lgan. Etiologik mano tashuvchi mazkur voqealar obraz va motivlar tizimi odob va axloq haqidagi g'oyaviy mazmunni yoritish, xususan, vafodor qizlarning qushga evrilishi, toshkosaning paydo bo'lish sabablarini oydinlashtirish, eng muhimi, tabu-taqiqni buzmaslik, axloq normalariga itoat etishni tashviq etgan. Tabu-taqiq esa mazkur tip ertaklarda ...