O'simliklarni sho'rlanishga chidamliligi

O'simliklarni sho'rlanishga chidamliligi Reja: 1. Sho'rlanishning o'simliklar hayotiga ta'siri 2 Sho'rlanishga chidamli o'simliklar. 3. O'simliklarni sho'rlanishga chidamliligini oshirish tadbirlari O'simliklarning sho'rlanishga chidamliligi organizmning o'ziga xos xossasi bo'lib, evolutsiya jarayonida shaqlanib kelgandir. Bu holatning asosida sitoplazmada ionlar gomeostazini ma'lum bir miqdorda uning tashqarisida tuzlar miqdoriga qarab boshqarib turish yotadi. Gomeostazni ushlab turishda bir qancha ijroiya mexanizmlari qatnashadi. Bu vazifalarni shartli ravishda ikkita guruhga bo'lish mumkin: Ionlar o'tkazuvchanligining plazmatik membr6analar tufayli boshqarilishi. Bu holat tufayli sho'rlangan sharoitda tashqaridan ionlarning sizotolda kirishi muqobillanadi. Ionlarni hujayradan tashqi muhitga ko'chiruvchi nasoslar ishi, ya'ni ichkaridan tashqariga haydash. Bunda ionlarning shimiluvi xususan, Na+ ionlarining tashiluvi termodinamik gradiyentga kirish holatida hujayraning energiya yo'qotishi bilan boradi. O'simlik hujayralarida sho'rlangan tuproq sharoitida ko'proq natriy, magniy, xlor va boshqa ayrim ionlar xususan, og'ir metallar miqdori ortiqcha bo'ladi. Shuningdek, 0'simlik hujayralarida suvda erigan gazlarning, pestitsit qoldiqlarining, gerbitsitlar qoldiqlarining yig'ilishi unda juda qiyin o'zgarishlarga olib keladi. Ko'pgina zaharli moddalarning o'simlik o'suvchi organlarida va barglarida yig'ilishi ovqatga ishlatilganligi tufayli odam uchun xavflidir. Hozirgi vaqtda o'zida 3-4% tuz saqlagan suv manbalari yer shari suv manbalarining 75% qismini egallaydi. Yer shari quruqlik qismining 25% sho'rlangandir. Shuningdek, sug'oriladigan maydonlarning 13 qismi tuzning ko'payishi kuzatilmoqda. B.P.Citroganovning (1962) fikricha sho'rlanish darajasi bo'yicha tuproq 4-guruhga bo'linadi: 1. Sho'rlangan. 2. Kuchsiz sho'rlangan. 3. O'rtacha sho'rlangan. 4. Sho'rxoq yerlar. Tuproqning sho'rlanish darajasini aniqlash esa ular tarkibidagi anionlarning, ya'ni xlor, sulfat, xlor sulfit, sulfat xlorid va karbonat ionlarining miqdori bilan o'lchanadi. Ulardan ko'proq natriy o'lchanadi. Shuningdek, karbonat-magniyli va xlorid-magniyli sho'rlanishlar ham ko'p uchraydi. Sho'rlangan joylarda o'suvchi o'simliklarga galofitlar deyiladi (grekcha galos-tuz, phiton-o'simlik). Ular o'zlarining anatomik tuzilishlari va modda almashinuvi bilan glikofit o'simliklardan farq qiladi. Galofit o'simliklar tuzlarning yuqori miqdoridan asosan o'zlarining 3 ta fazilati tufayli himoyalanadi. 1.Ko'p miqdorda tuzni hujayralar tomonidan so'rilishi va vakuolalar shirasida to'planishi natijasida hujayralarda yuqori osmotik bosimning mavjudligi. 2.Galofit o'simliklar ildizlari orqali so'ri!adigan tuzlar miqdorining chegaralanganligi. 3.Yutilgan tuzlarning suv yordamida va maxsus tuz bezchalari yordamida hujayradan chiqarilishi hamda ortiqcha tuzlarni barglarni to'qilishi tufayli yo'qotilishi. Bu hodisa quyidagicha bo'ladi: A) Tuz bezchalari yordamida barglar va poyalardan tuzlar tashqariga chiqariladi.U yerdan esa yomg'ir suvlari tufayli yuviladi. B) Barglardagi tuz ajratuvchi barg tukchalari ikki qismdan iborat, ya'ni har biri bitta hujayradan tashkil topgan bo'lib, oyoqcha va boshchadan iborat. Boshcha vakuolasida ko'p tuz yig'ilib qolsa, u oyoqchadan ajraladi. Uning o'rnida esa o'sish davomida yangi boshcha vujudga keladi. Galofit o'simliklami 3 ta gufuhga bo'lish mumkin: 1.Haqiqiy galofitlar.Ularga Qora sho'ra va Sho'ra o'simliklari misol bo'ladi. Ular sho'rlangan nam sharoitda o'sishga moslashgandir. Ular hujayralari yuqori osmotik ...