Tabiat. Tabiatda moddalarning aylanishi. Tabiat hodisalari

Reja: Tabiatda moddalarning aylanishi. Tabiatda suv aylanishi. Tabiat hodisalari. Tabiatda moddalarning aylanishi. Moddalarning aylanishida tirik mavjudotlarning ahamiyati juda kata. Tirik mavjudotlar o'zlarining yashash jarayonida muhit Bilan doimo aloqada bo'lib turadi va geografik qobiqda narsalarning aylanishini vujudga keltiradi. Atmosferadagi 500 mlrd. tonna kislorodning hammasi biogenik yo'l Bilan vujudga kelgan. Sarf bo'lgan kislorod o'rni fotosintez jarayoni natijasida to'ldirib turiladi. Demak o'simliklar fotosintez orqali karbonat angidrid miqdorini yutib kamaytirib turadi. O'simliklar oziqlanishi uchun har yili havodagi karbonat angidridning 135 qismini yutib turadi. Agar karbonat angidridni atmosferaga qaytarib turuvchi jarayonlar (vulkanlar otilishi, kishilarning xo'jalik faoliyatlari, organizmlarning nafas olishi, organik qoldiqlarning chirishi va minerallashish jarayoni) bo'lmaganda edi, atmosferadagi СO2 35 yilda o'simliklar tomonidan yutib yuborilgan bo'lar edi. Tabiatda suv aylanishi. Quyosh nuri ta'sirida Yer yuzasidan har yili 520 ming km3 suv bug'ga aylanib, yuqoriga ko'tariladi va to'yinib, kondentsiyalanib, yoo'lib Yana Yerga tushadi. Yer yuzasiga o'rtacha yiliga 1015 mm yog'in (520 ming km3) yog'adi. Yog'in suvining bir qismi Yana bug'ga aylanadi, bir qismi yerga shimilib grunt suvini hosil qiladi, bir qismi esa daryolar orqali dengiz-okeanlarga quyiladi. Yerga shimilgan suv ma'lum vaqt o'tgach, Yana bug'ga aylanib ketadi. Shunday qilib bir yilda 520 ming km3 hajmdagi suv Yer yuzasida goh yog'inga, goh daryo, goh ko'l, goh dengiz suviga aylanib, to'xtovsiz harakat qilib turadi. Suvning to'xtovsiz aylanishi natijasida Dune okeanining suvi 2600-300 yilda bir marta yangilanib turadi, Arktika muzliklari 1500 yilda bir marta, ko'l suvlari 10 yilda bir marta, daryo suvlari esa o'rtacha 12 sutkada yangilanib turadi. Yer sharida suvning aylanib yurishini 3 turga bo'lish mumkin. Namlik okean ustiga yog'ib yana bug'lanib ketsa, buni suvning kichik aylanishi deyiladi. Ma'lum territoriyaga yoqqan yog'inning bir qismi shu yerda bug'lanib ketadi, bir qismi daryolarga quyilib va yerga singib ketadi, bu materik ichkarisida suvning aylanib yurishi deyiladi. Suvning kichik aylanishi bilan materik ichkarisida suvning aylanib yurishi qo'shilsa, suvning katta aylanishi vujudga keladi. Suvning to'xtovsiz aylanib yurishi Yer sharining geografik qobig'i va ayniqsa, undagi organik hayot uchun juda katta ahamiyatga ega: suvning aylanishidan moda va energiyaning aylanishi vujudga keladi, organik dunyo rivojlanadi. Zilzila. Zilzila bu geosinklinallarda yer po'sti qatlamining yorilib, uzilgan joylarida ro'y beradi. Zilzila elastik to'lqinlardan iborat. Bunday to'lqinlar Yer sharida tez-tez bo'lib turadi va yer yuzasida kuchli yoki kuchsiz zilzilalarni (er kimirlash) vujudga keltiradi. Demak, zilzilalar shu rayonda tektonik harakatlar va eng avvalo, tog' hosil bo'lish protsesslari davom etayotganligini bildiradi. Shuningdek, zilzilalar yana tog'larning qulashi, vulkanlarning otilishi ta'sirida hamda mahalliy faktorlar, hatta samolyot, poezd, tramvay va boshqalarning ta'siri tufayli ham sodir bo'ladi. ...