Tuproqning kovakligi va uni yaxshilash yo'llari

Reja: 1. tuproqning kovakligi va uning turlari. 2. Sugorish jarayonida tuproq fizikaviy xossalarining o'zgarishi. 1. tuproqning zichligidan katiy nazar, uning turli zarrachalari orasida va struktura agregatlari ichida xamma vaqt malum miqdorda bo'shliklar kovakliklar mavjud. Bu bo'shliklarda suv va havo bo'lib, o'simliklarning ildizlari, turli mikroorganizmlar, tuproq jonivorlari (chuvalchanglar, xasharotlar va boshqalar) tarkalgan. tuproqning qattiq kismi zarrachalari orasidagi barcha bo'shliklarning yig'indisiga u m u m i y k o v a k l i k deyiladi. Kovaklik (K) tuproqning umumiy xajmiga nisbatan foiz bilan ifodalanib, tuproq zichligi (d) hamda qattiq fazasi zichligiga (d1) ko'ra quyidagi formula bilan hisoblab chikariladi: Kovaklik tuproqning mexanik tarkibiga, strukturasiga, tuproq jonivorlarining faoliyatiga va organik moddalar miqdoriga, xaydaladigan erlarda esa, yerni ishlash hamda tuproqni madaniylashtirish usullariga bog'liq. tuproqdagi bo'shliklarning alohida mexanik zarrachalar va struktura agregatlarning oraligida va agregatlar ichida tarqalishiga ko'ra umumiy govaklik, k a p i l l ya r va n o k a p i l l ya r kovakliklarga bo'linadi. Shuningdek barcha bo'shliklar suv va havo bilan egallaganligi sababli, erkin birikkan suv va mustahkam birikkan suv bilan egallangan govaklik hamda havo bilan egallangan (aeratsiya) bo'shliklarga ajratiladi. (25-rasm). 25-rasm. Strukturali madaniy tuproqlarning kovakligi. (N.A.Kachinskiy bo'yicha) 1- kesakdagi nozik, asosan kapilyar kovakliklar, tuproq namlanganda suv bilan to'ladi; 2- kesakdagi o'rtacha kovakliklar (uyalar, kanallar), namlanganda qisqa vaqt suv bilan to'ladi, sungra shimilib ketgandan keyin- havo bilan to'ladi; 3- kesaklar orasidagi yirik kovakliklar, odatda havo bilan to'lgan; 4- kesaklar tutashish joyidagi kapilyar kovakliklar, nam tuproqda ko'p kismi suv bilan to'lgan. Kapillyar va nokapillyar kovakliklar struktura bo'laklarining o'lchamiga bog'liq bo'lib, ularning protsent nisbati turlicha (25-jadval). Bu ma'lumotlardan ko'rinib turibdiki, 0,5-5 mm o'lchamli makroagregatlar bo'lgan tuproqlarda nokapillyar kovakliklar umumiy govaklikka nisbatan 49-63 foiz va 0,5 mm bo'lgan agregatlarda esa u 8 foizgacha pasayadi. 25- jadval tuproqdagi makroagregatlarning o'lchamiga ko'ra turli kovakliklarning miqdori, foiz hisobida. (A.G.Doyarenko bo'yicha) A.G.Doyarenko tadqiqotlariga ko'ra, tuproqning eng makbul suv-havo rejimi kapillyar va nokapillyar kovakliklarning nisbati taxminan 1 : 1, yani deyarli teng bo'lganda yuzaga keladi. Ammo tuproqda etarli darajada havo almashib turadigan sharoitni hamda barqaror nam zaxirasini hosil qilish uchun nokapillyar kovakliklar miqdori umumiy kovakligiga nisbatan 55-65 foiz bo'lishi makul. Bu ko'rsatkich 50 foizdan kam bo'lsa, havo almashishi sekinlashadi va anaerob sharoit vujudga keladi. Agronomik nuqtai-nazardan tuproqda nam bilan egallangan kapillyar bo'shliklarning ko'p bo'lishi bilan bir katorda, mineral tuproqlarda aeratsiya bo'shligi 15 foizdan kam bo'lmasligi kerak. tuproqning havo almashinadigan (aeratsiya) kovakligini hisoblash juda muhim. Aeratsiya kovakligi umumiy kovaklik bilan, shu davrda tuproqda saqlanadigan namning xajmiy ...