Ekosistemalar yoki ekotizimlar

Ekosistemalar yoki ekotizimlar Ekologik sistema, deb birga yashovchi har xil organizmlar, ularning yashash muhit orasidagi qonuniyatli bog'lanishga aytiladi. Bunga o'rmon, o'tloq, ko'l va boshqalar misol bo'ladi. Masalan, o'rmonni shunday ta'riflasa bo'ladi O'rmon bu georafik shakllangan, o'z-o'zini boshqaruvchi o'simlik va hayvonlar populyatsiyalari yig'indisi bo'lib, ular uchun muhitni boshqaruvchi asosiy rolni, bir tur, yoki bir necha turga mansub populyatsiya o'ynaydi, Ana shunday jamoalarni ifodalash uchun akdemik V.N.Sukachev (1942) biogeotsenoz terminini tavsiya etgan. Organizmlar jamoasi anorganik muhit bilan bog'liq. O'simliklar undagi karbonat angidridi, suv, kislorod va mineral tuzlar hisobiga yashaydi. Geterotrof organizmlar esa avtotroflar hisobiga yashaydi. Lekin ular kislorod va suvga ham muhtojdir. Jamoalar anorganik muhit bilan malum sistemani shakllantiradi. Organizmlar va anorganik komponentlar birligida, modda almashinuvini amalga oshiradi. Shu tarzda ekologik sistema tashkil topadi. Ekosistema» ingliz ekologi A.Tensli (1935) tomonidan qo'llanildi. U ekosistemalarni tabiatning yer yuzidagi eng asosiy birligi deb hisobladi. Modda aylanishining amalga oshishi uchun anorganik moddalar va yana 3 ekologik guruh organizmlari-produtsentlar, konsumentlar va redutsentlar bo'lishi lozim Produtsentlar-bu avtotrof organizmlar bo'lib, anorganik birikmalaridan foydalanadi. Konsumentlar-bu geterotrof organizmlar bo'lib, produtsentlar va boshqa konsumentlar hosil qilgan organik moddalardan foydalanadi. Redutsentlar-organik moddalar hisobiga yashaydi va ular moddalarni qayta o'zlashtiriladigan birikmalarga aylantiradi. Tabiatda turli ekosistemalar uchraydi. Masalan, daraxtlardagi lishayniklar yostiqchasi yoki kichikroq muvaqqat suv havzasi, o'tloq, o'rmon, dasht, cho'l, okean, butun yer yuzining hayot bilan band qismi. Ekosistema va biogeotsenoz terminlari bir-biriga yaqindir. «Ekosistema modda almashinuvi amalga oshib turadigan sistemani bildiradi. Biogeotsenologiya ekosistemalar hayotining tuproq relefi va boshqalarga bog'liqligini o'rganadi. Yer yuzidagi biogeotsenozlar moddalarning bir-biriga o'tib turishi yani migratsiyalanishi bilan o'zaro bog'langan. Agar biz jamiatimiz umumiy muammolari, yani biosfora to'g'risidagi masalalarni echmoqchi bo'lsak, unda biz birinchi navbatda ekosistema miqyosidagi tuzilishlarni bilishimiz shart. Moddalar aylanishi va organizmlarning ekositemadagi hayoti, doimiy ravishda ularni ta'minlanib turadigan energiya oqimiga bog'liq. Yerdagi butun hayot quyosh nurlari energiyasi yordamida davom etadi. Bunda fotosintez yordamida organik birikmalarning kimyoviy bog'lanishlari hosil bo'ladi. Ozuqa zanjiri deganda biz nimani tushunamiz? Jamoalardagi ozuqa zanjiri bu energiyaning bir organizmdan ikkinchisiga berilish ketma-ketligidir. Konsumentlar tomonidan qabul qilingan ozuqalar to'liq o'zlashtirilmaydi va uning malum bir qismi tashqi muhitga qaytariladi. Hayvonlarda ozuqa moddalarning o'zlashtirilishi 12-30% dan 70% gacha. Energiyaning ko'p kismi nafas olishda sarflanadi. Qabul qilingan ovqatning oz qismi organizmlarning o'sishiga ketadi. Uni quyidagicha ifodalash mumkin: R=P+D+N R-konsumentlar ratsioni, yani malum vaqt davomida eyilgan ovqat miqdori P-produksiya, yani o'sish uchun sarflangan mahsulot D-nafas olish, yani modda almashinuvini ta'minlash uchun sarflangan miqdori. N-hazm bo'lmagan ovqat. Ekosistemaning hayoti faqat energiya oqimiga bog'liq bo'lib u quyosh nuri yoki tayyor organik moddalar hisobiga ...