To'rning ekologik tizim ekanligi. To'rning strukturasi

Turning ekologik sistema ekanligi. Turning strukturasi Reja: Tur populyatsiyalari va ularning shakllanish jarayonlari. Ekologik populyasiya va uning yuzaga kelishi hamda xarakterli xususiyatlari. Geografik populyatsiya va uning tarkibi. Irqlar, kenja tur, ekotip va biologik irq. Populyatsiyalarning tarqalishi va yashash joylarining turli-tumanligi. Populyatsiyalar tarkibi. Tur polimorfizmi. Turning ekologik sistema ekanligi Ingliz olimi Ch.Darvin iborasi bilan aytadigan bo'lsak, tur-tarixiy hodisadir. U paydo bo'ladi, rivojlanadi, to'la takomillanish darajasiga yetadi, so'ngra yashash sharoitlarining o'zgarishi natijasida o'z o'rnini boshqa turlarga bo'shatib berib, butunlay yo'qolib ketadi yoki o'zi ham o'zgarib, yangi formalarning vujudga kelishi uchun asos bo'ladi. Shunga binoan o'zgarmas kategoriya sifatida tur tabiatda mavjud emas, lekin shuni e'tirof etishimiz kerakki, biz kuzatayotgan ma'lum paytda, ya'ni ma'lum bir vaqt oralig'ida turlar real suratda mavjud bo'ladi. Tirik tabiatning tarixiy rivojlanishi jarayonida paydo bo'ladigan real suratda mavjud harakatchan formalar bo'lmish turlar haqidagi ushbu fikr hozirgi vaqtda hammaga ma'quldir. Tur - jonli tabiatning yashash shaklidir. Har bir tur muayyan areal bilan xarakterlanadi va bu arealda u o'zining ekologik xususiyatlariga muvofiq keladigan yashash joyini (uchastkalarni) egallaydi. Masalan, hayoti daraxtzorlar bilan bog'liq bo'lgan hayvon turlari o'z areali doirasida faqat daraxtzor uchastkalarini egallaydi, o'tloqlarda yashovchi hayvon turlari faqat o'tloq assosiatsiyasini egallaydi. Shunga binoan, tarqalish doirasida tur ma'lum guruhlarga ajralib yashaydi. Bunday guruhlarga ajralish oqibatida populyatsiyalar kelib chiqadi. Populyatsiya deganda, shu tur ichidagi individlarning muayyan hudud bilan bog'liq holda ma'lum makondagi tabiiy guruhlanishi tushuniladi. Populyatsiyalar xilma-xil bo'ladi. Agarda individlar guruhi, chegaralari aniq ajralib turgan bir kichik joyni, masalan, muayyan, o'rmonni egallagan bo'lsa, bu mahalliy (lokal) populyatsiya deyiladi. Ushbu populyasiyadan tashqari yana ekologik va geografik populyatsiyalar ham farq qilinadi. Ekologik populyatsiya ekologik sharoiti bir xil bo'lgan hududlari bilan o'zaro bog'langan mahalliy populyatsiyalar yig'indisidan iborat. Masalan, biror tur individlari archazorlarda ham, qarag'ayzorlarda ham yashasa, u holda ikki xil ekologik populyatsiya, ya'ni archazor va qarag'ayzor populyatsiyalari farq qilinadi. Ekologik populyatsiyalar hasharotlarda, kanalarda, baliqlarda, qushlarda va boshqa harakatchan hayvonlarda aniq ifodalangan. Masalan, tayga kanasi - Ixodes persulcatus o'rmonda, ochiq yaylovdagiga qaraganda tiqisroq va ko'proq tarqalgan. Shunga binoan yaylovdagi hayvonlar o'rmondagiga nisbatan 2-5 barobar kamroq zararlangan. Bu hodisa o'rmondagiga nisbatan yaylov sharoitida harorat ancha kam turg'un bo'lishi bilan ajralib turadi. Turg'un bo'lmagan harorat esa kanalar faolligini sezilarli darajada bosib turadi. Shuningdek, yaylovda namlik ham ancha past bo'ladi. Ushbu o'zgaruvchan harorat va past namlik kanalar hayotchanligini pasayishiga sabab bo'ladi. Masalan, kuzatuvlarda 16 iyundan 4 sentyabrgacha och urg'ochi kanalarning 95-100% i tirikligini saqlab qolgan bo'lsa, ushbu davr mobaynida yaylovdagi och urg'ochi kanalarning faqat 62% i tirik qolgan. Shuningdek, o'rmondagi och urg'ochi ...