Kreativlik. Torrans testini bilasizmi?
Taxminan har sakkiz yilda bir AQShda bir guruh bolalar taniqli amerikalik psixolog Pol Torrans tomonidan ishlab chiqilgan bir qator sinovlardan o‘tadilar. Torrans testi (Torrance test) bolalarda ijodkorlikni baholaydi.
Torransning testlari tafakkur divergentsiyasi deb nomlangan hodisa orqali kreativlikni baholashga yordam beradi. Masalan, test ishtirokchisiga biror buyum berilib, buyum bilan qilish mumkin bo‘lgan ishlarni aytish so‘raladi. Aytaylik, narvonni oling. Bolalarning narvon yordamida nima qilish mumkinligi haqidagi javoblari olinadi va tahlil qilinadi. Javoblar toifalarga ajratiladi va ularning kreativligi kuzatib boriladi.
Masalan, dastlab standart oddiy javoblarga qaraladi:
• tomga chiqish mumkin
• devorni bo‘yash mumkin
• lampochkani almashtirish mumkin
Keyin kreativ ya’ni narvonning standart vazifasi bo‘lmagan javoblar keltiriladi:
• narvondan xandaq yoki ariqning ustiga ko‘prik yasash mumkin
• uni kiyim quritgich sifatida ishlatsa bo‘ladi
• uning yordamida sport bilan shug‘ullanish mumkin
• sport maydonlarida to‘siq sifatida ishlatish mumkin
• tennis to‘rini o‘rniga qo‘yish mumkin
Javob qanchalik nostandart bo‘lsa, bolada shunchalik kreativlik kuchli hisoblanadi.
Torrance Creative Thinking Assessment Test (TOTMT) testlari 1961-yilda boshlangan bo‘lib, natijalar doimiy o‘lchab kelinmoqda. Uzoq yillar o‘tib, natijalar solishtirilganda Torrans testlarida yuqori ko‘rsatkich olgan bolalar katta hayotda past test olganlardan uch barobar muvaffaqiyatli bo‘lib chiqishdi.
Bugun Torrans testi natijalarini o‘rganganlar muvaffaqiyat uchun IQdan ko‘ra kreativlik (ijodkorlik) muhimligi haqida aytishmoqda. Ijodkorlik bo‘lsa hamma bir xil fikrlamaydigan, hamma bir xil kiyinib, bir xil yashashga majbur bo‘lmagan, san’at, fikr, so‘z, fuqarolar erkin bo‘lgan jamiyatlardagina rivojlanadi. Nostandart fikrlash, turfa xillik bugun kreativlikka talab oshgan zamonda juda muhim. IT bo‘ladimi, boshqa soha bo‘ladimi, kreativlik zamonaviy kasblarning asosiga aylanmoqda. Eng katta kashfiyotlarni ham, innovatsiyalarni ham kreativ insonlar qilmoqda.
Bolangizda nimadir nostandart xarakter yoki qobiliyat sezdingizmi, buni qadrlang. Uning ijodkor bo‘lishiga, qo‘ldan kelgancha yordam bering. Aynan mana shu kreativlik uning kelajagdagi muvaffaqiyatining asosi bo‘lishi mumkin.
Aytgancha, hammani bir xillikka undovchi ma’naviyatchilardan bolangizni uzoq tuting.
